พระอุปคุต

           

พระอุปคุต  ผู้เป็นพระอรหันตสาวกที่ทรงมหิทธานุภาพ  ชอบความวิเวกวังเวงและอยู่ตามลำพังผู้เดียว  ไม่ชอบเกี่ยวข้องกับผู้อื่น  เป็นพระอรหันต์หลังสมัยพุทธกาลเพราะไม่พบประวัติของท่านในพระไตรปิฎก  แต่ปรากฏอยู่ในจารึกพระเจ้าอโศก  ซึ่งเขียนขึ้นเมื่อร้อยกว่าปีหลังพุทธปรินิพพาน  และปรากฏอยู่ในพระปฐมสมโพธิกถา  ซึ่งเป็นพระนิพนธ์กรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส  โดยอยู่ปริจเฉทที่  ๒๘  ที่มีชื่อว่า  มารพันธปริวรรต

                เรื่องชื่อของท่านนั้น  นอกจากจะเรียกว่า  “พระอุปคุตเถระ”  แล้ว  ยังมีชื่อเรียกเป็นอย่างอื่นอีก  เช่น

                “พระเถรอุปคุต”  ชื่อนี้เรียกเป็นภาษาชาวบ้าน  โดยนำเอาคำว่า  “เถระ”  อันเป็นสัญลักษณ์ที่ชี้บอกถึง  “ความมั่นคง”  ในพระธรรมวินัย  หรือบวชพระครองเพศสมณะมาแล้วตั้งแต่  ๑๐  พรรษา  ขึ้นไป

                “พระนาคอุปคุต”  ชื่อนี้ใช้เรียกเพื่อกันมิให้ซ้ำกับชื่อของพระเถระรูปอื่น  และมีความหมายว่า  พระอุปคุตผู้ประเสริฐ

                “พระกีสนาคอุปคุต”  ชื่อนี้เป็นชื่อเต็มที่เรียกตามนิมิตหมายแห่งร่างกายของท่าน  คือ  ท่านเป็นผู้มีร่างกายซูบผอม  (กีสะ  แปลว่า  ผอมหรือบอบบาง)

                และอีกชื่อหนึ่งซึ่งเป็นที่รู้จักกันดีในหมู่ของนักเลงพระ  คือ  “พระบัวเข็ม”  หรือ  “หลวงพ่อบัวเข็ม”  ชื่อนี้เรียกกันเป็นภาษาไทย  และเหตุที่เรียกอย่างนี้  เพราะว่ามีใบบัวคลุมศรีษะและมีเข็มปักอยู่ตามส่วนต่างๆ  ของร่างกายของท่าน

                แต่ชื่อของท่านที่ใช้เรียกกันอยู่โดยทั่วไป  นิยมเรียกเพียงสั้นๆ  ว่า  พระอุปคุต  เป็นศัพท์ทางภาษาบาลี  หรือ  พระอุปคุปต์  เป็นภาษาสันสกฤต  โดยทั้งสองชื่อมีความหมายว่า  ผู้มีความคุ้มครองมั่นคง

อดีตชาติของพระอุปคุต

                ในอดีตชาติ  มีสัตว์ต่างๆ  เป็นอันมากดำรงชีพอยู่บนไหล่เขาทั้ง  ๓  ของภูเขาอุรุมมุณฑะ  มีพระปัจเจกพุทธเจ้า  ๕๐๐  พระองค์  อยู่  ณ  ไหล่เขาแห่งหนึ่ง  ฤาษี  ๕๐๐  ตน  อยู่  ณ  ไหล่เขาอีกแห่งหนึ่ง  และวานร  ๕๐๐  ตัว  อยู่  ณ  ไหล่เขาแห่งที่สาม

                วันหนึ่ง  พญาวานรและบริวารไปยังไหล่เขาที่พระปัจเจกพุทธเจ้าประทับอยู่  เมื่อเห็นพระปัจเจกพุทธเจ้าทั้งหลาย  พญาวานรบังเกิดศรัทธา  จึงได้นำใบไม้  รากไม้  และผลไม้  ไปถวายพระปัจเจกพุทธเจ้าเหล่านั้น  เมื่อพระปัจเจกพุทธเจ้าเจริญสมาธิภาวนา  พญาวานรได้กราบพระปัจเจกพุทธเจ้าที่อาวุโสสูงสุด  แล้วไปทางท้ายของพระปัจเจกพุทธเจ้าองค์ที่อ่อนอาวุโสที่สุด  จากนั้นพญาวานร  ก็ได้นั่งสมาธิด้วย

                ครั้นต่อมาไม่นาน  พระปัจเจกพุทธเจ้าทั้งหมดก็ได้เสด็จปรินิพพาน  พญาวานรไม่ทราบว่าเสด็จปรินิพพานแล้ว  ยังคงเอาใบไม้  รากไม้  และผลไม้ไปถวาย  แต่ท่านไม่รับประเคน  พญาวานรจึงไปจับชายจีวร  และจับเบื้องพระบาท  จึงรู้ว่าพระปัจเจกพุทธเจ้าเสด็จปรินิพพานแล้ว  พญาวานรโศกเศร้า  เสียใจ  ร้องไห้

                จากนั้นพญาวานรได้ไปยังไหล่เขาอีกแห่งหนึ่งซึ่งเป็นที่พำนักของฤาษี  ๕๐๐  ตน  ฤาษีเหล่านั้นกำลังทรมานตน  บางตนมีหนามติดรอบกาย  บางตนมีเตียงเป็นขี้เถ้าบางตนยืนมือชี้ฟ้า  เป็นต้น  พญาวานรได้ทำลายตบะวิธีของฤาษีเหล่านั้น  แล้วนั่งสมาธิต่อหน้าฤาษี

                ฤาษีรายงานการกระทำของวานรให้อาจารย์ฟัง  อาจารย์จึงแนะให้บรรดาฤาษีนั่งสมาธิบ้าง  ฤาษีทั้ง  ๕๐๐  ตน  จึงนั่งสมาธิ  จนในที่สุดได้ตรัสรู้เป็นพระปัจเจกพุทธเจ้า  ต่อมาพระปัจเจกพุทธเจ้าดำริว่า  เพราะวานรตัวนี้ทำให้ได้บรรลุคุณวิเศษสุด  จึงได้ปรนนิบัติพญาวานรด้วยรากไม้และผลไม้  เมื่อพญาวานรถึงกาลกิริยา  พระปัจเจกพุทธเจ้าเหล่านั้นก็ได้ปลงศพให้  โดยใช้ไม้หอมมาประชุมเพลิง

พุทธพยากรณ์

              กล่าวกันว่า  ก่อนพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเสด็จดับขันธปรินิพพาน  พระองค์ได้มีพระพุทธดำรัสกับพระอานนท์ว่า

                “ดูกร  อานนท์  ณ  นครมถุรานี้  อีกร้อยปีแต่ตถาคตนิพพานแล้ว  จะมีคนขายน้ำหอม  ชื่อคุปตะ  เขาจะมีลูกชื่ออุปคุต  ซึ่งจะได้เป็นอนุพุทธที่ปราศจากมหาปุริสลักษณะ  ท่านผู้นี้จะทำงานของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าต่อไป  เทศนาของท่านผู้นี้จะช่วยให้พระภิกษุเป็นอันมาก  เอาชนะกิเลสมารได้  จนเข้าถึงอรหัตตผล...  นอกจากนี้แล้ว  พระอุปคุตรูปนี้จะเป็นเอตทัคคะในบรรดาธรรมกถึกทั้งหลายของเรา” “อานนท์  เธอแลเห็นเส้นยาวสีคล้ำทางสุดสายตาโน้นไหม”

“นั่นแล  อานนท์คือภูเขาชื่ออุรุมมุณฑะ  อีกร้อยปีแต่ตถาคตนิพพานแล้ว  พระภิกษุรูปหนึ่งชื่อ  ศาณกวาสิน  จะให้สร้างวัดขึ้นที่นั่นแล้วจะให้อุปสมบทแก่อุปคุต...”